In de gemeente Renkum zijn vele oude bomen, een kenmerk van de voormalige landgoederen. Je wandelt door een golvend landschap met oude akkers. De toegang tot Oud Heveadorp. Het dorp Heveadorp had vroeger alle voorzieningen, zoals een school, voor de arbeiders van de Heveafabriek. Via een brede toegangsweg loop je van de parkeerplaats naar Landgoed Duno. Oude klinkerweg, die de toegang was tot het oude Hotel Duno.
De kerk heeft prachtige gebrandschilderde ramen. Deze Katholieke kerk heeft als enige kerk van Nederland een Davidster in de voor- en achtergevel.
Ooit is deze kerk gebouwd om Doorwerth een woonkern te geven, zo lijkt het. Aan de overzijde van de rotonde ligt de Katholieke begraafplaats.
Steek aan het einde van de klinkerweg voor de kerk (Van der Molen plein) de asfaltweg over (Kerklaan)
Neem het ruiterpad aan de overkant.
Sla links af bij de klinkerweg (Italiaanseweg)
Kromme eiken Italiaanseweg
Zoals op vele plekken langs de Italiaanseweg worden ook hier kromme eiken als laanbomen toegepast.
Deze karakteristieke kromme bomen begeleiden de bestraatte wegen, die voor snelle verbindingen zorgden
in het jachtgebied van Koning Willem III. Hij liet verharde wegen aanleggen tussen KasteelHet Loo te Apeldoorn,
het Jachtslot Kasteel Doorwerth en het Jachtslot Hof te Dieren, de zogenaamde Koningswegen.
Zo kon het illustere jachtgezelschap zich zeer snel verplaatsen over grotere afstanden.
In een brief van Koning Willem III aan zijn vriend Graaf Bentinck vertelt hij enthousiast
over de achtervolging van een hert eerst gezien bij Doorwerth en ten slotte bij Terlet geschoten.
Route:
Vervolg de Italiaanseweg.
Beukenlaan Hoog Oorsprong
Dit is een van de vele lanen met beuken op landgoed Hoog Oorsprong. Bijzonder in deze laan zijn de oude bomen bijna nog allemaal in goede gezondheid zijn. De lanen door de percelen voor houtproductie werden vanaf de 18e en 19e eeuw door de eigenaren beplant met opgaande bomen, die de grenzen van de percelen met eikenhakhout verkeerden.
De opbrengst van de houtverkoop was naast die van de jachtrechten een vaste bron van inkomsten voor de eigenaren.
Route:
Vervolg de Italiaanseweg.
Scheibomen Italiaanseweg
De 400 jaar oude beuken en beukenrestanten langs de Italiaanseweg vormen samen de oude eigendomsgrens
tussen Heerlijkheid Doorwerth en Landgoed Hoog Oorsprong. Bomen werden gebruikt een scheiding of grens aan te geven.
De bomen hebben jarenlang vrijgestaan. Dat kun je goed zien omdat de onderste takken tot op de grond reiken. Deze bomen werden dus nooit opgekroond, zoals dat tegenwoordig vaak gebeurd.
Vaak werden ze als ze nog jong waren getopt, zodat ze een brede stam vormden.
De laatste dikke bomen zijn even oud als de Italiaanseweg.
Ook nu nog zijn ze als afbakening van een eigendomsgrens markant.
Helaas zijn er de laatste tien jaar een groot aantal oude beuken verdwenen, maar her en der kun je nog zien hoe de laan er ooit uitgezien heeft.
Route:
Vervolg de Italiaanseweg tot de poel aan je linker hand.
Sprengkop Seelbeek
In het dal naast de Italiaanseweg ligt een poel, waar vrijwel altijd water in staat.
Het is waarschijnlijk een sprengkop van de Seelbeek.
Aan de steile randen is te zien dat mensen al jaren dieper graven om water in de poel te houden.
Door dieper te graven worden nieuwe watervoerende lagen aangesneden. Het in de bodem verzamelde regenwater uit een
gebied van ongeveer 1,5 -5 km rondom levert via niet doorlaatbare leemlagen water aan deze poel.
Op meerdere plaatsen op de stuwwal kun je zulke gegraven sprengkoppen (poelen) vinden.
De helling boven de poel is archeologisch zeer interessant en daarom beschermd gebied.
Route:
Neem de klinkerweg (Italiaanseweg) in de richting van de poel.
Boswachterswoning
Boswachterswoning op/van het voormalige Landgoed De Zilverberg.
Opvallend zijn de donkergroene luiken met het witgele gestileerde bloem, het logo van het Geldersch Landschap. Het is een oud gebruik dat landeigenaren hun "logo" (kenmerk) op de luiken van de boerderijen op hun landgoed lieten schilderen.
Volgens onze informatie is het een gestileerde bloem van een mispel.
Is er enige informatie over dit huis beschikbaar bij het Geldersch Landschap?
Welke rol speelde dit huis in de oorlog? Of werd het na de oorlog weer opgebouwd?
Route:
Vervolg de klinkerweg.
Laan met beuken
Karakteristiek voor de Italiaanseweg zijn de oude beuken. Zij vormden niet alleen de afscheiding van het grondgebied van Kasteel Doorwerth, grensbomen dus, maar zijn de natuurlijke cultuurhistorische monumenten langs deze bijzonder weg.
Het is bijzonder dat juist de afgelopen 10 jaar veel beuken zijn doodgegaan. Weet iemand wat hier een oorzaak zou kunnen zijn, anders dan ouderdom? Verzwakte bomen worden door schimmels aangetast. Je ziet dan ook vaak paddenstoelen op de stam of aan de voet van de boom.
Route:
Loop verder tot waar de klinkerweg (Italiaanseweg) een bocht naar rechts maakt.
Inscripties op de beuken
Het hout van de dikke oude bomen in deze omgeving zijn vrijwel allemaal waardeloos, het is niet te gebruiken als timmerhout. Door de gevechten die hier in 1940-1945 en vooral in september 1944 plaatsvonden bij de Slag om Arnhem zijn er veel metaalscherven in het hout doorgedrongen. Metaalstukken maken dat het hout alleen gebruik kan worden als brandhout.
Op deze boom is met enige fantasie een datum te lezen.
Route:
Vervolg de klinkerweg tot een kruising van lanen.
Lanen kruising
Kruising met veel verschillende lanen.
De bossen van oude
landgoederen zoals van de Heerlijkheid Doorwerth werden doorsneden door wegen met bomen, de lanen.
Dit was niet alleen gemakkelijk voor de bosbouw voor de afvoer van hout, maar ook de jagers konden zich te paard
zo snel door de bossen verplaatsen achter het opgejaagde wild aan.
Route:
Vervolg de klinkerweg tot bij de Utrechtseweg.
Huizen langs de Utrechtseweg
Verschillende huizen langs de Utrechtseweg hebben nog een rieten kap.
Grote huizen langs de grote uitvalswegen waren een gewilde plek om te wonen, zoals ook hier langs de Utrechtseweg. De huizen staan allemaal een eind van de weg af. Door de groene scheiding op de grens tussen twee huizen, bijvoorbeeld met rododendrons tot aan de weg, kan een voorbijganger elk huis apart bewonderen.
Huizen werden ook gebouwd om gezien te worden.
Route:
Steek de provinciale weg (Utrechtseweg) rechts over.
Neem het pad bij de witte slagboom (Bilderbergbossen).
Watertoren Bilderberg
Tot ongeveer 1940 moesten watertorens op hoge plekken de druk in de waterleidingen in de omgeving op peil houden.
De toren met bouwjaar 1938 heeft een hoogte van 22,35 meter en een tankinhoud van 150 m3. Tegenwoordig wordt de waterdruk in de leidingen op peil gehouden met elektrische pompen.
De gemeente wilde het gebouw, dat nu geen openbaar nut meer heeft verkopen. De watertoren is een uitstekende verblijf voor vleermuizen in zomer en winter.
In 2011 hebben omwonenden de watertoren gekocht voor 10.000 Euro om dit monument en de vleermuizen veilig te stellen.
Zoals je ziet is de watertoren ook een goede plek voor zendmasten.
Route:
Steek de asfaltweg over.
Neem het zandpad aan de overkant.
Sla rechts af direct na de watertoren.
Loop verder tot de kruising Bredelaan Van Tienhovenlaan
Van Tienhovenlaan
Je staat op de kruising van de Bredelaan en de Van Tienhovenlaan.
De Rotterdams bankier Van Tienhoven kocht in 1913 het landgoed De Bilderberg. Hij liet er een fraaie villa - nu Hotel Bilderberg Oosterbeek
- bouwen. Van Tienhoven behoorde tot de succesvolle ondernemers en bankiers, die naar de Veluwezoom
kwamen voor rust, natuur en cultuur.
Landschapsarchitect Voorhoeve mocht het landgoed omtoveren tot een buitenplaats met een tuin
in Engelse landschapsstijl. Hij breidde ook het netwerk van lanen in de aangrenzende bossen sterk uit.
Deze lanen zijn nog steeds na honderd jaar goed te zien.
De gemeente vindt het belangrijk dit historische patroon van lanen te bewaren en te onderhouden.
Als er bomen van een laan sterven door ouderdom, worden deze bomen daarom in z'n geheel in een keer herplant.
Route:
Neem op de kruising de Brede Laan.
Sla het tweede bospad links af na de picknickbank.
Picknickhuisje op de Bilderberg
Op de Bilderberg staat een merkwaardig huisje, wat wij het picknickhuisje hebben genoemd.
Is het romantische huisje een toeristisch relict?
Route:
Loop omlaag over de zichtas.
Sla onderaan links af en loop door tot de zes sprong.
Heideveld Bilderberg
Na een zomerbui ruik je de zoete heidehoning en zoemt de hele lucht van de honingbijen en hommels.
Heb je de grafheuvel opgemerkt? Het is een van de vele grafheuvels uit de steentijd die
in dit gebied te vinden zijn.
Route:
Neem het bospad dat in het verlengde van de nieuw aangeplante laan het bos ingaat.
Steek de brede laan over en volg het pad omhoog.
Op de kruising naar links.
Sla rechtsaf.
Op de kruising naar rechts.
Sla linksaf en loop door tot je op het pad naar rechts een bruggetje ziet.
Belvedère
Op deze bult heeft voor de oorlog een houten uitzichttoren gestaan, vandaar de naam Belvedère. Van hieruit kon je over heel Oosterbeek kijken.
Weet iemand of hiervan nog afbeeldingen zijn in het Gelders Archief of in particulier bezit?
Route:
Loop rechtdoor onder het bruggetje door.
Loop door tot op de volgende kruising.
Bruggetje op Landgoed de Bilderberg
Net als in de andere landgoederen in de gemeente Renkum is hier ook sprake van een soort avontuurlijke parkaanleg voor de wandelaars. Daartoe behoort ook dit houten bruggetje, dat onlangs door de gemeente hersteld is.
Route:
Volg het pad onder het bruggetje door en loop op de kruisingen steeds rechtdoor tot bij een vijvertje.
Vossenvijver
Bij de Scouting groep de OPV Schoonoord heet dit poeltje de Vossenvijver. Deze vijver is aangelegd eind jaren 50, kennelijk bedoeld als vijvertje waaruit de dieren uit het bos zouden kunnen drinken. Onduidelijk is of dit ook echt gebeurd. Binnen Scouting doet het verhaal de ronde dat je er als je heel stil bent, een vos kunt zien die er komt drinken. Daarom de naam Vossenvijver.
Route:
Loop vanaf het vijvertje verder rechtdoor omhoog tot bij Trappershorst.
Trappershorst
Een van meest bijzondere Scouting gebouwen is dit onderkomen met een rieten dak van de Scouting OPV-Schoonoord. Behalve dat het prachtig in het bos ligt, heeft het ook nog een aantal bijzonderheden.
In de centrale hal is een prachtige schouw met ter weerszijden glas in lood ramen.
Het is een plek waar veel groepen uit het land graag een weekend of een zomerkamp houden.
Route:
Neem het pad dat in het verlengde van het plein voor Trappershorst het bos in gaat.
Sla op de kruising links af en direct daarna weer rechtsaf het sparrenbos in.
Steek het fietspad en de beukenlaan (van Tienhovenlaan) over en neem het paadje links het bos in.
Sla rechtsaf op de kruising en loop door tot aan de asfaltweg (Valkenburglaan).
Sla op de asfaltweg rechts af en loop door tot er open land aan beide kanten van de weg is.
Slagveld De Bilderberg
De open velden bij Landgoed De Bilderberg waren in de septemberdagen van 1944 het slagveld voor veel heftige gevechten. Vele Engelse parachutisten, die op 17 en 18 september geland waren bij de Telefoonweg in Heelsum en op de Ginkelse Heide te Ede, sneuvelden in Oosterbeek. De Gliders met Poolse parachutisten zijn geland op het terrein Johannahoeve. De Slag om Arnhem was een onderdeel van de Operatie Market Garden. Men probeerde een bruggenhoofd te vormen aan de noordzijde van de Rijn. Op dit terrein zijn veel re-supply drops geweest van goederen en voedselbevoorrading.
Twee vliegtuigen zijn tijdens deze gevechten neergestort in de bossen achter het hotel De Bilderberg.
Route:
Loop langs de asfaltweg omlaag (Valkenburglaan).
Esdoorn Bilderberg
Midden op dit voormalig slagveld tijdens de Slag om Arnhem stond een zeer oude suikeresdoorn (Maple Leaf). Het was een enorme markante boom, die het oorlogsgeweld ter plaatse had overleefd.
Helaas hebben twee stormen de oude esdoorn geveld en moest deze markante boom worden omgezaagd. De jonge suikeresdoorn werd door burgermeester Jean Paul Gebben samen met Myrthe Pas geplant op de oude plek midden op de akker. De restanten van de oude boom liggen ter bescherming om de nieuwe. De boom is aangemeld op de monumentale bomenlijst van de gemeente Renkum.
Route:
Ga rechts van de asfaltweg af.
Neem het graspad langs de akker (Bilderbergbossen) tot de driesprong bij het bankje.
Wolterbeekweg
Knooppunt van wandelroutes nabij de Wolterbeekweg. Bij een knooppunt komen meerder routes bij elkaar.
Ook hier staan bijzondere huizen aan de Utrechtseweg. Het aardige is dat er nu al twee huizen in stijl zijn uitgebreid tot woningen van deze tijd. Op deze wijze versterken zij het dorpsbeeld.
Route:
Loop richting provinciale weg (Utrechtseweg)
Steek over en loop de Wolterbeekweg uit.
Loop naar het prieeltje aan de overkant.
Moskoepel
Moskoepel van Borsselenweg
Vanuit de houten koepel heb je een goed uitzicht over de waterpartijen van het landgoed Laag Oorsprong.
De houten koepel ligt op de plek waar vroeger de moskoepel lag, een onderdeel van verfraaiingen van de oude Landgoedtuin.
In vroeger tijden was het hier veel opener, en had je een goed uitzicht op het hele landgoed tot onderaan de stuwwal.
Onder de koepel zie je de bron van de beek. De beek wordt door kwelwater uit de stuwwal gevoed.
Met een verval van 35 meter tot aan de Neder-Rijn, loop je langs verschillende vijvers en watervallen omlaag.
Route:
Loop omlaag rechts van de vijver tot het bruggetje.
Fietspad naar Oosterbeek
Vanuit de brug heb je een prima overzicht over verschillende waterpartijen van Landgoed Laag Oorsprong.
De bovenste vijver wordt geheel door kwelwater uit de stuwwal gevoed. Het water is daardoor kraakhelder. De schrijvertjes
en schaatsenrijders op de oppervlakte duiden op schoon water en als je goed kijkt zie je de stekelbaarsjes zwemmen.
De Oorsprongbeek was eerst alleen een natuurlijke beek met een verval van 35 meter.
De waterkracht maakte dit een goede plek voor industrie. Watermolens en later de suikerfabriek maakten gebruik
van de waterkracht voor de aandrijving. Naarmate er meer industrie kwam, was er meer behoefte aan water en werden er
sprengbeken naast de natuurlijke beekloop gegraven.
Route:
Volg het bospad links van de sprengbeek die onder het bruggetje door stroomt.
Wijer Kruitmolen
Het stille wateroppervlak, waarin de bomen zich dromerig weerspiegelen, geeft de wandelaar rust tot overpeinzingen.
Het lijkt hier een rustige landgoedtuin, maar op een kaart van 1702 staan hier in de beek 'De Oorspronck' 2 kruitmolens getekend.
Een kruitmolen maakt buskruit. In het archief is van deze molens is weinig bekend. Deze vijver was waarschijnlijk de wijer van de kruitmolen.
In een wijer wordt het beekwater opgespaard, om te zorgen voor meer waterdruk voor de molen.
In een kruitmolen werd salpeter, zwavel en koolstof tot poeder gestampt en daarna in de gewenste verhouding samengevoegd tot buskruit voor jacht, explosieven of geschut.
Route:
Sla links af omlaag bij het einde van de vijver.
Granieten boog
Deze granieten boog is aangelegd bij beekherstel in 2003. De boog is herinnering aan
een fontein die in de bovenste vijver stond.
Het dal van de Oorsprongbeek is toen in grote lijnen hersteld zoals het was omstreeks 1800 in de tijd van de suikerfabriek.
Route:
vervolg het pad omlaag, langs de watervallen.
Steek het bruggetje over.
Barokke as
Eigenaren van landgoederen wilden graag pronken met hun bezit. Ze wilden de natuur naar hun hand zetten. De kwel van water uit de stuwwal gaf de beroemde tuin- en landschapsarchitecten de gelegenheid eens groots uit te pakken. Deze opeenvolging van stuwtjes en waterpartijen wordt de barokke as genoemd. In 2003 bij het beekherstel is deze trap geheel hersteld met een bijzonder kunstwerk op het einde.
Route:
Loop verder omlaag langs de sprengbeek.
Bruggetjes
De loop van de beek wordt gekruist door verschillende bruggetjes. Deze bruggetjes van landgoed Laag Oorsprong zijn hersteld in romantische sfeer. In de tijd van de romantiek had men bewondering voor de puurheid van natuurlijke vormen, vandaar dat de bruggetjes van gekronkeld hout zijn gemaakt.
Route:
Steek het bruggetje over.
Vervolg het pad, met de beek links.
Watervalhuisje
De beek passeert verschillende opgeknapte en originele stuwtjes bij zijn loop richting de Rijn. Dit watervalhuisje is daar onderdeel van. Het is hersteld naar voorbeeld van een bouwwerk dat hier in de romantische periode al stond. Toen was het een attractie voor toeristen en bezoekers van de uitspanning, die hier bij de Hemelseberg te vinden was.
Een picknickbank staat er nu op die plek.
Route:
Loop door tot bij een viersprong bij een ondiepe poel in de sprengbeek en de hoek van een weiland.
Landgoed Laag Oorsprong
De stuwwal bevat voor water niet doorlaatbare aardlagen, de leemlagen.
Watervoorraden uit de stuwwal komen op verschillende plaatsen aan de oppervlakte (sprengen of sprengkoppen).
Deze sprengen zijn vaak door mensen uitgegraven. Onder andere door dit schone water hebben zich al vroeg mensen
op de stuwwal gevestigd.
De landgoederen gebruikten deze sprengen om de kunstmatige vijverpartijen van stromend water te voorzien.
Het water is bijzonder schoon en koel. Je ziet er zelden algengroei.
Route:
Volg het paadje langs de beek.
Loop door tot op de hoek bij het bruggetje.
Sfeer Laag Oorsprong
Landgoed Laag Oorsprong kent twee perioden. Het eerste landhuis op deze plek stamt uit de romantische periode. Dit stukje hekwerk geeft een indruk van de tuin zoals die er toen uitgezien moet hebben. Let ook op de uitzichten naar alle zijden.
De vijvers met overhangende bomen, het bruggetje, de beek en de neprotsen, cement rustique. Stuk voor stuk is het kenmerkend voor de romantische stijl.
Verder een mooi uitzicht over de glooiende weilanden. Elk weiland was ooit begrensd door uitgegroeide boomgroepen.
Route:
Steek het bruggetje over en loop omhoog tot de viersprong aan de bosrand.
Lintvormige bebouwing
Naast de grote landgoederen op de stuwwal kende Oosterbeek bebouwing
die zich langzaam uitbreidde langs de wegen in het agrarische gebied.
Kenmerkend zijn de open weilanden met aan de rand een weg met een aantal alleenstaande huizen.
Dit historische dorpsgezicht is onder meer hier aan de Benedendorpseweg behouden gebleven.
Omdat de Benedendorpseweg vroeger een hoofdverbinding was, gaat het hier om relatief grote huizen.
Weet iemand of dit een beschermd dorpsgezicht is?
Route:
Neem het pad met het weiland aan je rechter hand. Volg het pad tussen de hekken door.
Loop door tot het asfalt.
Poort Hemelseberg
Toegangshek en toegangspoort tot de Hemelseberg zijn nog aanwezig.
De Hemelseberg was de woning van de familie Kneppelhout.
Deze lieten het huis geheel restaureren in een zeer romantische stijl. In de bossen zijn veel restanten van uitzichtpunten te vinden. Het verhaal gaat dat Mevrouw van Kneppelhout vanuit haar theekoepel bij helder weer vrij uitzicht had over de Betuwe, tot het Reichswald en tot de kerktoren van Elten in het Montferland.
De zichtassen werden vrijgemaakt en vrijgehouden door de bomen regelmatig te kappen.
Tot eind jaren negentig was hier een verzorgingshuis.
Route:
Ga rechtdoor en houdt rechts aan op de Y-splitsing.
Loop 10 meter door tot je aan twee kanten grasveld ziet.
Boomgaard bij de Hemelseberg
Er is in de negentiger jaren een kleine boomgaard op de Hemelseberg aangelegd. Bij een landgoed hoorde ook een hoogstamboomgaard. Achttien verschillende hoogstam fruitboomsoorten zijn er aangeplant door de Stichting Biotoop Beheer. Zij onderhouden deze bomen en snoeien ze in het voorjaar ook. Een aantal bomen draagt al vruchten.
Route:
Loop 50 meter verder tot aan de vijver.
Vijvers Hemelseberg
Het landhuis De Hemelseberg had een uitgebreide tuin met veel vrij uitzicht. Dit vijvercomplex hoorde erbij.
Onlangs zijn de vijvers, de paden en de beschoeiing opgeknapt.
de paden zijn voorzien van geel gravel om een zandpad te suggereren.
Neem eens de tijd om rustig te kijken naar de verscheidenheid van de boomvormen
in de buurt van de vijver. De Bruine beuk en treurwilg zijn heel verschillend van structuur.
Aan het eind van de zichtas over de vijver lag de witte classicistische villa aan de Kneppelhoutweg.
Route:
Sla rechts af het bospad onder de bomen door.
Steek de Benedendorpseweg schuin naar rechts over (Dennenoordpark).
Sla direct weer links af het woonerf op.
Neem het paadje naar rechts tussen de huizen door.
Vijvers in Park Dennenoord
Molenkolk halverwege het Kerkpad.
Deze kolk is van een oude molen die behoorde tot het huis dat vroeger op deze plek stond.
In de jaren '70 is het vervallen landhuis en de molen afgebroken.
Op dit kleine landgoed Dennenoord is de achterliggende nieuwe woonwijk ontstaan.
Het voormalige landhuis Dennenoord was eigenaar van de molen.
De waterpartijen zijn gevuld met het water van de vroegere molenbeek. De waterval is als voorbeeld van het verval van die beek bewaard gebleven.
Bijzonder is de grote plataan bij de bovenste vijver, een boom van de monumentale bomenlijst van de gemeente.
Route:
Loop verder naar beneden, tot op de splitsing op de vlonders.
Molenkolk Dennenoord
Even voorbij de oude pastorie loopt een pad rechts af (oorspronkelijk via het erf van de boerderij naar de Benedendorpseweg).
Langs dit pad liep de route waarover de restanten van de Britse luchtlandingsdivisie zich in de nacht van 25 op 26 september over de Rijn uit de strijd terugtrokken. Van hier liep de vluchtroute door de uiterwaarden.
De Duitsers hielden vanaf de Westerbouwing, dat is de hoogte die je in het westen even verderop ziet, de uiterwaarden constant onder vuur met mortieren en mitrailleurs. Van de ruim 10.000 man die ten noorden van de Rijn waren geland bereikten circa 2400 man de bevrijde zuidelijke oever.
Circa 1400 mannen waren hier al gesneuveld, de rest is krijgsgevangen gemaakt of zwierf over de nog bezette Veluwe.
Route:
Volg het vlonderpad de beek over in westelijke richting.
Ga bij de verharde weg (rechts) rechtdoor op het Kerkpad.
Loop door tot aan het oude pompgebouw (rechts).
Kunst Atelier Gamelkorn
Hier stond vroeger een zogenaamde gasfabriek. De grond hier is zeer vervuild.
In het oude gebouw van de GaWa (gas en water maatschappij) had de onlangs overleden schilder Gamelkorn zijn atelier.
Route:
Volg het Kerkepad tot het kruispunt bij de parkeerplaats (rechts) en de weg naar het uitzichtpunt (links).
Uitzichtpunt Kerkepad
Het bankje op deze verhoging langs het Kerkepad met uitzicht over de uiterwaarden is onlangs aangelegd.
Hier stond vroeger de gasfabriek en de bodem was daardoor erg vervuild met benzenen en andere giftige stoffen. In 2012 is alle grond gesaneerd en heeft Oosterbeek er een prachtig uitzichtpunt bij.
De sloot die je ziet in de richting van de sluizen van Driel, heet de leigraaf. Deze voert het kwelwater uit de stuwwal af.
Route:
Neem het Kerkepad in westelijke richting. (Dit is met de riool overstort links.) Loop door tot de houtwal, voorbij de riool overstort (links).
Oude Meidoornhagen
Oude voetpaden zoals dit Kerkpad werden omzoomd door Meidoornhagen.
In het dorp Oosterbeek zijn nog veel van deze voetpaden intact.
Zo kwam het vee niet op het voetpad.
Meidoornhagen zijn ook zelf weer een mini natuurgebied. Kleine zangvogels vinden er een beschutte
broedplek met volop voedsel. In het voorjaar zit deze haag vol met insecten.
Heb je de gele en grijze korstmossen hier op de takken van de meidoorn gezien?
Route:
Volg het Kerkpad tot de beek (links).
Leigraaf
Een van de beken van Laag Oorsprong stroomt uit in de leigraaf
bij de beide knotwilgen.
Evenwijdig aan de stuwwal lopen verschillende leigraven
die ervoor zorgen dat uiterwaarden in de zomer droog blijven. Er komt nl. uit de stuwwal veel kwelwater.
Route:
Loop door tot het hek aan het einde van het klinkerpad.
Ingang Kerkpad
Vroeger liep men over zulke smalle paden, onder andere 's zondags naar de kerk. Deze voetpaden heten daarom kerkpaden.
Wandelingen die over dit soort paden lopen kun je vinden op www.klompenpaden.nl.
Route:
Volg het klinkervoetpad naast de weg in de richting van de bocht.
Loop door tot de T-splitsing met rechts de trap naar de Westerbouwing.
Drielse veer
Met het Drielse veer kun je met de fiets of te voet naar de overkant. Toeristen maken graag gebruik van de veerpont. Veel jongelui uit de Betuwe gaan 's zomers over het Drielse veer naar school in Arnhem of Doorwerth In de uiterwaarden worden de oude Knotwilgen door groepen vrijwilligers regelmatig geknot.
Let eens op het bijzonder hek van de modelboerderij Huis ter Aa in Heveadorp.
Via het ijzeren poortje gaat een trap omhoog naar de voormalige uitspanning De Westerbouwing. Al in 1900 kwamen hier dagjesmensen uit
Arnhem hier met de boot bij de Drielse veerstoep aan. Boven genoten ze van het uitzicht onder het genot van een glaasje ranja.
Route:
Loop de steile trap omhoog bij de poort "De Westerbouwing".
Loop door tot ongeveer halverwege.
Trap Westerbouwing
De hellingen van de Westerbouwing zijn beroemd om de vele Narcissen die er in het vroege voorjaar bloeien.
De trap is aangelegd om komende van Arnhem met de boot een dagje door te brengen op de voormalige uitspanning de Westerbouwing. Het gietijzeren poortje is verdwenen maar een nieuw exemplaar is er herplaatst.
Vanaf hier kun je na een beklimming van de stuwwal binnenkort wandelen via nieuwe paden over het Landgoed Laag Oorsprong naar de Oosterbeekse landgoederen.
Route:
Loop de trap verder omhoog.
Sla links af bovenaan richting terras.
Westerbouwing
Van het terras van de Westerbouwing heb je uitzicht over de Betuwe en de Rijn. Op de voorgrond ligt de spoorbrug van Arnhem, waar in 1944 zwaar is gevochten
tijdens de Slag om Arnhem. De Duitsers hadden de Westerbouwing in bezit en vanaf hier een uitstekend schootsveld op het gebied in
het bezit van de Britten (de Perimeter).
Route:
Neem aan de overzijde van het terras het bospad langs de rand van de stuwwal.
Zichtas Westerbouwing
Vanaf de zichtas heb je prachtig uitzicht over de Rijn en de Betuwe. In de verte zie je Arnhem liggen met de Eusebiuskerk,
de Rijnbrug, de spoorbrug naar Nijmegen en de dubbele koepel van het GelreDome. Aan de horizon liggen rechts de pijpen van de grote kolencentrale bij Nijmegen. Aan de andere zijde van het Rijndal zie je bij helder de torenspits van Hoog Elten.
De zichtassen achter je zijn bedacht als onderdeel van een inrichtingsplan rondom de Westerbouwing door Samuel Voorhoeve, de plaatselijke landschapsarchitect van omstreeks 1925.
Route:
Volg de grasbaan weg van het uitzicht het bos in.
Neem de grasbaan die links naar achteren aftakt.
Loop door tot het einde van de grasbaan en neem het pas rechts het bos in.
Op de kruising links het pad naar beneden.
Loop door tot op de kruising bij de Seelbeek.
Modelboerderij koel- of filterkelder
Dit gebouwtje is een restant van de modelboerderij Huis ter Aa.
Het doel van de modelboerderij - in 1908 opgericht door Joseph Scheffer - was een melkvee bedrijf leiden onder extreem hygiënische omstandigheden. Koeien hadden in die tijd nog veel ziekten, waarvan sommigen erg besmettelijk waren. Het koele schone water uit de Seelbeek kwam goed van pas om de melk koel te houden, voordat die in melkbussen vervoerd werd naar de melkfabriek. Het beekwater was ook het drinkwater voor de koeien en de betegelde stallen werden vaak met beekwater geboend. Op oude prentbriefkaarten staat: 'Elken ochtend worden de koeien geroskamd, geborsteld en wascht men ook de staarten af'.
Toch was het bedrijf niet winstgevend. De melk was door al die hygiëne tweemaal zo duur. In 1915 verkocht Scheffer de boerderij aan de heer Wilhelmi uit Groningen die er een dependance van de Heveafabriek uit Hoogezand vestigde.
Route:
Steek de beek over en loop door tot op de asfaltweg (Beeklaan).
Sla links af en loop even door tot aan de Dunolaan (rechts).
Historische woningen
De woningen "Gelria" en "Frisia" met twee leuke torentjes aan weerszijden waren woningen voor het hoger personeel van de Heveafabriek.
Een soortgelijk huis staat onderlangs bij de Fonteinallee op de hoek naast het tolhuis "De Oude Tol". Twee huizen aan de Beeklaan, "Hunsingo" en "Dollard", iets hogerop de helling lijken bijna hetzelfde bouwplan te hebben.
Hoewel het basisontwerp van alle woningen veel overeenkomst vertoont, is dit lastig te herkennen door de vele kleine veranderingen in de loop van tijd. Waarschijnlijk hadden alle woningen van oorsprong een rieten kap.
In het oorspronkelijke plan voor Heveadorp werden er voor de arbeiders 83 woningen en voor het hoger personeel 14 woningen gebouwd.
Route:
Loop de Dunolaan omhoog tot je de parkeerplaats met informatiebord aan je linker hand in het bos ziet liggen.
Landgoed Duno Heveadorp
De laatste particuliere eigenaar Van Vloten schonk Landgoed Duno na zijn dood in 1932 aan het Geldersch Landschap.
Geldersch Landschap nam het landgoed in gebruik als Hotel.
Dit is nog te zien op de toegangszuilen van de parkeerplaats. Het uitzicht vanuit de hotelterrassen was een prachtig.
Een paal met de brons plastiek is voor het oudheidkundig monument de Hunnenschans.
Route:
Neem het pad achter het witte toegangshek het bos in.
Loop door tot aan de toegangspoort.
Poort Duno
De herstelde toegangspoort van het Landgoed Duno geeft toegang tot het voormalig Landgoed Duno.
Een prachtige kleurrijke azalealaan tegen een achtergrond van taxus bomen is door Geldersch Landschap hersteld.
Route:
Loop onder de toegangspoort door de oprijlaan van Huize Duno op.
Azalealaan op de Duno
In het voorjaar, in mei, bloeien de azalea's langs de oude oprijlaan naar Huize Duno volop.
De pasteltinten zijn prachtig. De donkergroene taxushaag op de achtergrond versterkt dit effect.
In de jaren negentig is de laan hersteld door het Geldersch Landschap evenals het toegangshek.
Een brede strook bos is gekapt en de taxussen flink teruggesnoeid om weer plaats te maken voor de verjongde azalea's.
Route:
Vervolg de grintweg.
Halverwege dit pad is de toegang tot de Hunnenschans (facultatief met een prachtig uitzicht over de Rijn).
Je bent op het Dunoplateau.
Uitzicht Dunoplateau
Het uitzicht over de Betuwe is fantastisch.
Op deze plek stond vanaf eind 18e eeuw landhuis Duunoog, later verbasterd tot Duno.
Het huis, vanaf 1933 hotel, is in de Tweede Wereldoorlog verdwenen.
De structuur van de tuinterrassen is nog steeds te herkennen, evenals de tuinaanleg met de vele
rododendrons en andere uitgegroeide heesters, zoals de buxus.
Met enig zoeken vind je aan de rand van het klinkerpad het restant van de entree van het huis
(blauwe stukken steen).
Rechts in de hoek van het terrein liggen de restanten van de vloer van een theekoepel.
Ook een deel van het hek staat er nog. je kunt even uitrusten op de restanten van een stenen bank.
Als er in de winter sneeuw ligt is hier een prima plek om met je slee de helling af te suizen
en te eindigen in een hut van rododendrons.
Route:
Neem het laatste (meest westelijke) klinkerpad het bos in. Let eens op het klinkerpatroon in de bochten, echt vakmanschap.
Je loopt nu langs een helling, waaraan te merken is dat Doorwerth op de rand van een stuwwal ligt.
Loop door totdat je het bos uitkomt en een wegwijzer ziet staan.
Heveadorp Wegwijzer Duno
Deze oude wegwijzer staat op de kruising van de verschillende wegen op het voormalige landgoedDuno.
Vanaf 1930 kwamen deze ANWB (Algemene Nederlandse Wielrijders Bond) wegwijzers overal in het land voor.
Deze wegwijzer is enkele jaren geleden geplaatst door de Lionsclub. Of het een gerestaureerd bord is of een origineel met nieuwe opschriften, weten we niet.
Mocht je er meer van weten, dan horen we het graag. Wij hebben ook gehoord dat hier vroeger een
uitkijktoren heeft gestaan.
Route:
Neem vanaf de wegwijzer het pad richting "Oude Oosterbeekseweg".
Loop door tot de slagboom bij de parkeerplaats.
Oude Oosterbeekseweg
De parkeerplaats van het Geldersch Landschap bij Landgoed Duno wordt nog steeds druk bezocht.
Kwamen hier vroeger veel dagjestoeristen op de fiets, nu weten vele mensen in het weekend dit parkeerterrein met de auto te vinden. Zij wandelen dan met het hele gezin of met de hond over de Duno.
Route:
Volg het grindpad op de parkeerplaats naar beneden tot aan de weg (Oude Oosterbeekseweg).
Sla rechts af en meteen weer rechts af (Middenlaan).
Spekhuizen
Deze beide huizen langs de Oude Oosterbeekseweg zijn ouder dan de rietenkaphuizen van Heveadorp.
Zij hebben dezelfde architectuur als huizen iets verderop.
Kennelijk is Heveadorp langs deze oude weg naar het Landgoed Duno omstreeks 1920 uitgebreid.
Route:
Volg de Middenlaan.
Seelbeekschool
Het arbeidersdorp Heveadorp is gebouwd door de Heveafabriek.
De jonge architectHeelsumse Rothuizen heeft o.a. de school ontworpen in de Zuid-Veluwse Landhuis Stijl
afgeleid van de Engelse Cottage Stijl.
De huizen hebben een rietenkap en de knusse uitstraling van de Engelse Cottage Stijl.
Vakwerk, onbewerkte natuursteen, kleine lage raampjes en allerlei andere details uit vervlogen tijden
zijn eigentijds uitgewerkt: baksteen motieven, versieringen en raamgrootte
zoals gebruikelijk in de Amsterdamse School omstreeks 1920. Als je heel gedetailleerd kijkt zie je dat alle huizen een eigen afwerking hebben en dus verschillend zijn.
Het oude schoolgebouw is nu een kunstenaarsatelier.
Route:
Volg de Middenlaan tot de kruising met de Noorderlaan.
Namen huizenblokken
Hevea brasiliensis L. is de Latijnse naam voor de rubberboom.
Rubber komt oorspronkelijk uit Brazilië. De zaden waren maar kort kiemkrachtig en het heeft veel moeite gekost planten over de tropen te verspreiden.
Dankzij de botanische tuin Kews Garden als tussenstation is het in 1876 gelukt een boom te planten in Buitenzorg (ook een botanische tuin) op Java in Indonesië.
Vandaar uit zijn de plantages aangelegd. De rubberbomen groeiden in dit tropische klimaat heel erg goed.
Door kerven in de bast van de volwassen boom te maken, stroomt het melksap eruit. Dit wordt verzameld en tot ruwe rubber verwerkt.
De namen Java, Sumatra, Celebes en Borneo op de gevels zijn de oude namen van Indonesische eilanden, waar rubberplantages lagen.
Route:
Neem de Centrumlaan naar beneden en sla op de T-splitsing met de Seelbeekweg links af.
Monument Heveadorp
Op de bronzen plaquette staan de namen van de werknemers, die in 19.. zijn gefusilleerd omdat zij het werk neerlegden in de rubberfabriek. Zij gaven evenals vele andere Nederlanders gehoor
aan de oproep tot een algemene staking van Koningin Wilhelmina via Radio Oranje te Londen.
Oorspronkelijk hing deze bronzen gedenkplaat in de fabriekshal. Met de sloop van de fabriek in 1977 verdween deze uit het dorp.
Door de inzet van de bewoners en de Stichting voor Heemkunde is de plaquette sinds 2009 terug.
Op de achterzijde van het monument is een bord met informatie over Oud Heveadorp.
Route:
Volg de Seelbeekweg met de bocht mee, Heveadorp uit tot over de brug met de Seelbeek.
Sla rechts af (Oude Oosterbeekseweg) en loop ongeveer 50 meter door.
Ristorante Adriano
Dit gebouw in de stijl van de Amsterdamse School heeft al sinds de bouw een horeca bestemming.
Al voor de oorlog was dit de stamkroeg van de Heveanen. De kroeg heette toen De Valckenier.
Nu kun je er heerlijk Italiaans eten.
De kroeg hoorde bij de voorzieningen van het tuindorp Heveadorp.
Tuindorpen vind je in vele steden bij fabrieken (Hengelo, Eindhoven, Lobith, Amsterdam, enz.)
De eigenaren van de fabrieken wilden voor hun arbeiders goede woonomstandigheden en welzijnsvoorzieningen.
Daarom lieten zij dergelijke wijken in de buurt van hun fabriek bouwen voor hun werknemers.
Het hogere personeel had een ander type woning, maar wel in dezelfde buurt.
Route:
Steek de Oude Oosterbeekseweg over en neem bospad aan de overkant.
Wandel langs de akkerrand omhoog tot de hoek van de akker.
Glooiing velden
Vanaf dit punt is mooi te zien hoe glooiend het landschap rondom Heveadorp is. Deze hoogteverschillen zijn ontstaan doordat het ijs de zandpakketten, die hier aanwezig waren, voor zich uit opstuwde. Vandaar de naam stuwwal.
Je bevindt je dus hier in een ijstijdlandschap, wat sindsdien vrijwel onveranderd is, ondanks de intensive bewoning door de mens. In dit deel ontbreken de beken. Op andere plekken zie je dat de beken dalen uitslijpen.
Route:
Loop vanaf de rand van de akker het paadje het bos in.
Loop ongeveer 10 meter door tot bij een greppel in het bos.
Oude Wildwal
Dat het landbouwveld even verderop al vele eeuwen in gebruik is, is te zien aan deze greppel. Deze greppel is onderdeel van een oude wildwal bedoeld om wild van de akker te weren. Naast een greppel werden struiken met doornen zoals Sleedoorn en Meidoorn gepoot om wild van de akker te weren. De struiken zijn verdwenen, maar de sporen van de wal en de greppel blijven in het landschap zichtbaar.
Route:
Vervolg je route over het pad.
Steek de weg (Van Der Molenallee) over.
Loop ongeveer 50 meter door tot je het Lariksbos aan je rechter hand ziet.
Lariksbos
Waar de meeste soorten naaldbomen hun naalden in de herfst en winter houden, kleurt de Lariks in de herfst geel en verliest zijn naalden. In het voorjaar loopt de Lariks weer uit met toefjes frisse lichtgroene naalden.
Voor de rest is de Lariks een echte naaldboom. Wist je dat hij zelfs kleine kegeltjes (een soort dennenappeltjes) heeft? Kijk maar eens op de grond.
Route:
Vervolg je route over het pad.
Loop rechtdoor op de Y-splitsing tot bij de rand van de akker.
Oude vrijstaande den op akker
Bij Wolfheze is in 2006 de 1000-jarige Den omgevallen. Bij meting bleek deze boom zo'n 400 jaar oud te zijn.
Door de jaarringen te tellen uit een houtmonster kun je de leeftijd van een boom bepalen.
Nu is deze Grove Den op Zilverberg - Hoog Oorsprong ook in onze gemeente het oudst bekende exemplaar van Nederland.
Deze Den is ongeveer 130 jaar. Omdat de boom vrij om de akker staat, is deze zo mooi breed uitgegroeid.
Route:
Draai om en loop het bos weer in. Op de Y-splitsing rechts aanhouden.
Steek de Italiaanseweg over en neem het paadje het bos uit.
Steek de weg (Kerklaan) over en loop over het pleintje tot voor de kerk.
Katholieke Kerk
De kerk heeft prachtige gebrandschilderde ramen. Deze Katholieke kerk heeft als enige kerk van Nederland een Davidster in de voor- en achtergevel.
Ooit is deze kerk gebouwd om Doorwerth een woonkern te geven, zo lijkt het. Aan de overzijde van de rotonde ligt de Katholieke begraafplaats.
